Zaterdag 18 januari
Na lang wachten, met de nodige voorbereidingen, is het dan vandaag eindelijk zover. Om 04.30 uur gaat de wekker, want we willen zeker op tijd zijn op Eindhoven airport. Je zal de bus maar missen op zo’n dag! Even snel een boterham, en de zoon die zijn bed kortstondig verlaat om gedag te zeggen tegen zijn vader. Mijn echtgenote en dochter brengen mij weg. We staan bij Kiss&Ride, dus lang hebben we niet om afscheid van elkaar te nemen. Een kus en een knuffel, en dan rijden ze weer weg. Ik kijk ze na, en weet dat ik ze de aankomende twee weken moet gaan missen. En wat ik ervoor terug ga krijgen, dat ligt nog in het grote ongewisse. Frank, met wie ik afgesproken heb om vanaf Eindhoven airport de bus te nemen richting Schiphol, arriveert niet veel later. Hij laat zich afzetten door een goede vriend. Zijn afscheid van vrouw en kinderen heeft thuis in Leende al plaats gevonden. Stipt om 06.20 uur vertrekt de bus richting Schiphol. Wij zitten erin, en de koffers liggen beneden in de bagageruimte. Iets voor 08.00 uur stopt de bus op zijn halte bij Schiphol. We hebben nog twee uur voordat het vliegtuig vertrekt. Opschieten dus. Gelukkig is het inchecken, met uitzondering van een koffer met drie kg overgewicht van Frank, en de douane geen enkel probleem. We lopen dan ook vrij snel richting de gate, drinken onderweg nog een kopje koffie, en zien de andere deelnemers aan deze missie. Paul Michel en Carroll had ik bij een eerdere bijeenkomst al eens gezien, maar Marie Pauline zie ik vandaag voor het eerst. Enchanté!
De vlucht is relatief relaxt. We zitten dan wel geen van allen echt dicht bij elkaar in de buurt, maar er is voldoende afleiding. Muziek, films of je leest een boek. De maaltijden worden verzorgd en regelmatig komt men langs voor een drankje. Uiteindelijk duur de vlucht bijna 8 ½ uur. En aangezien we twee uur tijdverschil hebben, is het dus bijna 22.30 uur wanneer we het vliegtuig uitgaan. Zo uit het vliegtuig de trap af, de warme Afrikaanse wind in. En dan weer de gebouwen van de luchthaven binnen. Waar we door de paspoort en de visa controle moeten. Allemaal geen probleem, totdat we de koffers door de scanners moeten laten gaan. De boor en zaag units zien er natuurlijk uit als pistolen. En onze koffers moeten dan ook open. Naast de genoemde artikelen zitten er veel mutsen, maskers en handschoenen in de koffers. De douane heeft hier wel wat vragen over. Gaan deze materialen ook allemaal weer mee terug naar Nederland? Of is er sprake van illegale import? Voorlopig moeten we nog even blijven, maar gelukkig meldt zich de chauffeur (Alex) die door het ziekenhuis gestuurd is om ons op te komen halen. Hij doet ook een goed woordje voor ons, en misschien een kleine onderhandse betaling (is nog steeds niet duidelijk), maar na ruim een uur mogen we dan toch eindelijk doorlopen.
Wederom buiten, het is nog steeds heerlijk weer, wacht ons de verrassing van het vervoer. Een oude LandRover, wit met een rood kruisteken, die duidelijk niet groot genoeg is voor ons allemaal met de hele bagage. Maar dat blijkt in Afrika niet zo’n probleem te zijn. Het grootste gedeelte van de bagage gaat boven op het dak, vastgezet met touwen. Wij zitten achterin, op smalle bankjes aan de zijkant, met de resterende bagage tussen ons in. Na zo’n rit van anderhalf uur, waarbij zeker het laatste half uur over zeer hobbelige wegen heeft geleid, komen we aan bij Kibosho hospital. Nonnen en personeel staan klaar om onze bagage voor ons naar binnen te dragen. Op tafel staat een maaltijd voor ons klaar. Kip, groenten in het zuur, popcorn en twee soorten fruit. Heerlijk na zo’n lange dag, dat gaat er wel in.
Nog even uitpakken, en dan lekker het bedje in. De lokale klok geeft ondertussen 02.00 uur aan. Het hoofd raakt het kussen en de ogen zijn dicht. Niet eens meer de kans om de dag te herbeleven.
Zondag 19 januari
Ondanks dat de wekker op 08.00 uur gezet was, word ik vanzelf wakker om 07.00 uur. Het licht schijnt al fel door de ramen, die ondanks de gordijnen, weinig van het licht tegenhouden. Waar we de avond tevoren geen idee hadden hoe de omgeving er uit zou zien, kunnen we nu bij daglicht de omgeving eens beter in ons opnemen. We hebben gisteren al gemerkt dat we een berg omhoog reden, en nu kijken we vanaf ons balkon inderdaad de diepte in. We zijn omgeven door alleen maar groen, waarbij de bananenbomen wel het meest in het oog springen. Waar ik gisteravond in bed ben gekropen met een provisorische klamboe, die al in de kamer aanwezig was, kies ik er nu voor om toch mijn eigen (tweepersoons) klamboe op te hangen. Die geeft wat meer ruimte om echt goed beschermd tegen allerlei ongedierte in bed te liggen.
Eenmaal in de woonkamer blijkt er al water gekookt te zijn, en een eerste kop koffie kan worden genuttigd. Zuster Festina is al aanwezig om ons eerste ontbijt voor ons te maken. We hebben afgesproken om naar de kerk te gaan, naar de mis van 09.00 uur, om onze aanwezigheid op deze manier kenbaar te maken. Carroll was al veel eerder wakker, en is al eerder richting de kerk gegaan. Hij gaat vanochtend met Frank nog even de stad in, om een simkaart te kopen, zodat ze ook kunnen bellen. Mijn e-sim blijkt prima te werken, en ik heb al contact gehad met het thuisfront.
Na het ontbijt gaan we richting de kerk, waar we verwachten dat de mis van 09.30 uur niet meer zo heel druk zal zijn. Maar wat schetst onze verbazing, ook na de eerdere missen van 07.30 uur en 08.30 uur zit ook deze mis afgeladen vol. En wat een belevenis is het, om onder begeleiding van een gospelkoor, een volle kerk enthousiast mee te horen zingen.
Tegen de klok van 12.00 uur keren we terug richting ons appartement. Waar zuster Festina ondertussen alweer bezig is ons middageten te bereiden. Er is even tijd voor mijzelf, en ik besluit dan ook om even op het balkon te gaan zitten met een drankje en een boek te lezen. Ondertussen arriveert de directeur, dr. John Materu, die komt informeren of we goed gesetteld zijn. We spreken af hem morgenvroeg, na het ochtendgebed, te ontmoeten voor een eerste bespreking. Frank en Carroll zijn nog niet terug van de stad, dus die zal de directeur morgen dan ontmoeten.
In de middag maken Frank en ik een eerste wandeling over de compound van het ziekenhuis en net even erbuiten. En het blijkt dat we inderdaad midden in een weelderige oase van het oerwoud terecht zijn gekomen. Schitterende bomen en de mooiste bloemen schieten links en recht van de weg zomaar uit de grond. Terug in het appartement weer even tijd voor mijzelf, en lekker een boekje gelezen. Alvorens met het team aan de eettafel de eerste indrukken te bespreken, en te anticiperen op wat ons morgen mogelijk te wachten staat. Een eerste ontmoeting met de mensen waar we de aankomende twee weken intensief mee gaan samenwerken. Ondertussen is zuster Francis ook even gedag komen zeggen en de dag van morgen door komen spreken. We zullen om 07.30 uur in de centrale hal van het ziekenhuis aanwezig zijn, waar een gebedsdienst de werkdag zal starten. Zuster Festina maakt ondertussen weer een maaltijd voor ons klaar, die we wederom heerlijk soldaat maken. Het was toch wel vermoeiend, want niet lang na het avondeten en een verfrissende douche, duik ik mijn bed in. Morgen is het vroeg weer dag.
Maandag 20 januari
Om 06.15 uur loopt mijn wekker af, net als thuis op een werkdag. Maar hier is het toch anders. Alleen op een kamer, in een eenpersoonsbed. En de inrichting, die is eenvoudig, met alleen de noodzakelijke behoeften. Voor het toilet en de douche moet ik op de gang zijn, en deel ik deze met Carroll. Frank heeft het geluk dat hij een kamer heeft met eigen douche en toilet. Marie Pauline en Paul Michel delen het andere appartement, en nuttigen bij ons de maaltijden. Vandaag hebben we afgesproken om bij de gezamenlijke dag start aanwezig te zijn. Deze start om 07.30 uur in de hal van het ziekenhuis met een gebedsdienst, gevolgd door de mededelingen van de dag, waarna eenieder naar zijn werkplek gaat om de dag te beginnen. Voor vandaag hebben we afgesproken om na de dag start terug naar onze woning te komen en te ontbijten. We gaan aansluitend om 09.00 uur naar de directeur, dr. John Materu, voor een korte introductie om vervolgens van Mariathra (hoofd OK) een rondleiding te krijgen over de CSA, OK en de SEH.
De CSA wordt door de OK-assistenten gerund, er is geen specifiek personeel voor deze afdeling. Op de CSA hebben ze drie sterilisatoren, maar helaas zijn er twee kapot. Dat betekent dat als de ene, kleine sterilisator die het nu wel nog doet er mee ophoudt, dan….
De materialen zijn nog reusable, en de verschillende lakens tonen diverse gaten en scheuren. Gazen worden niet aangeleverd, maar worden nog zelf gemaakt. Gesneden van een grote rol, en per tien bij elkaar gebonden om vervolgens te worden gesteriliseerd. Sets worden niet gelabeld, althans niet die ze voor de orthopedie gebruiken. Ze herkennen ze aan de buitenkant aan de vorm. Ze zitten niet in de DIN-netten zoals we die in Nederland kennen, maar worden in een dubbele laag lakens verpakt en met een lint dicht gebonden. Aangezien op dinsdag de orthopeed, die één keer per week komt, gepland is, is het ondoenlijk om te vragen of ze de sets willen openen, om te zien wat erin zit. Laat staan dat we zicht hebben op de implantaten, die er toch ook moeten zijn, en die vermoedelijk ook allemaal op zo’n set liggen.
De maandag is blijkbaar een dag zonder operaties in dit ziekenhuis. Tenminste geen geplande operaties. Alleen acute ingrepen worden gedaan. De dag wordt besteed aan het volledig schrobben en boenen van de volledige OK-ruimte. En op de CSA heeft men de gelegenheid alle achterstallig werk van de afgelopen week in te halen.
In de middag, na het gebruik maken van de lunch die weer door zuster Festina voor ons werd bereid, heb ik meegekeken op de poli. Welke patiëntenpopulatie meldt zich hier, en hoeveel kunnen we er van plannen op de OK. Het blijkt dat er veel patiënten zijn die zich melden met niet-orthopedische en/of niet operabele klachten. Er heeft duidelijk geen schifting plaats gevonden, waardoor alle mensen die door de witte dokter (mzungu daktari in het Swahili) gezien willen worden ook plaats kunnen nemen in de wachtruimte.
Er meldt zich wel nog een interessante casus, waarbij de patiënt een (achteraf bewezen pathogene) tibia fractuur blijkt te hebben. Na de röntgenfoto blijkt de patiënt namelijk ook een tumor in de longen te hebben en een tumor ter hoogte van de clavicula. Ze wordt opgenomen om de oorzaak, en de opsporing van de primaire tumor, te achterhalen. Maar later deze week blijkt dat de familie überhaupt geen geld beschikbaar heeft voor deze onderzoeken, en patiënt blijkt ook niet verzekerd. Deze patiënt is dan ook veroordeeld tot een (langdurig) ziekbed, met een zekere dood tot gevolg. Zulk nieuws zet je even aan het denken, en doet je beseffen hoe zeer we het getroffen hebben met Nederland als onze geboorteplaats. Om 17.15 uur vindt onze Tanzaniaanse dokter het welletjes, hij is moet en wil naar huis. Hij heeft dan ook bijna twee uur langer gewerkt dan ze hier gewoonlijk doen.
Om 17.30 uur zijn we terug bij ons huisje. Even de dag laten bezinken. En alweer komt de patiënt met de pathogene fractuur op mijn netvlies. Voor €6 zou er een ultrasound en een volledig bloedbeeld kunnen worden gedaan, waarmee duidelijker zou worden wat er aan de hand kan zijn en of er mogelijkheden van behandeling zijn. Maar de zoon en dochter van de patiënt twijfelen of ze dit “enorme” bedrag over hebben voor verdere diagnostiek en behandeling. Uiteindelijk is de toestand hier in Tanzania uitzichtloos voor deze patiënt, en wordt heel zakelijk besloten er verder geen geld aan uit te geven. Ik krijg nogmaals een brok in mijn keel.
Zuster Festina staat alweer in de keuken om een heerlijke maaltijd voor ons te bereiden. Tijdens en na het eten bespreken we de dag. In vergelijking tot Burkina Faso heeft Frank een onbevredigd gevoel overgehouden aan deze eerste dag. De andere drie zien dat toch anders. Burkina Faso moeten we eigenlijk uit ons hoofd zetten. Hier waren al meerdere jaren geïnvesteerd om te komen tot een efficiënte en doelmatige inzet. Dit is een nieuwe missie. Er is nog niets geregeld en er vindt nog geen triage aan de voorkant plaats. Dit zal nog allemaal ontwikkeld moeten worden. Er daar kunnen we morgen dan meteen mee beginnen.
Moe, en onder de indruk van deze eerste echte werkdag, kruipen we vroeg in ons mandje en doen de ogen dicht.
Dinsdag 21 januari
Dat de wekker om 06.15 uur afgaat, dat is niet vreemd. Maar dat ik al iemand in de keuken bezig hoor, die ons ontbijt staat te bereiden, dat wel. Meteen maar even een kopje koffie inschenken en buiten op het balkon de dag begroeten. Snel terug naar binnen en aankleden om terug te keren aan de ontbijttafel waar gebakken banaan en gekookte eieren worden opgediend. Het is vervolgens weer snel de berg af, naar het ziekenhuis, voor de opening van de dag middels een ochtendgebed en de mededelingen. Vervolgens vindt er een artsenoverleg plaats, waar wij ook geacht worden aan deel te nemen. Ze nemen de moeilijkere casussen van de dag ervoor en de afgelopen nacht door.
Om 09.00 uur start ook weer de polikliniek, met vandaag weer een veelvoud aan patiënten die niet voor orthopedische zorg in aanmerking komen. We herhalen nogmaals aan het plaatselijke personeel dat dit volledig inefficiënt is, en dat het vanaf morgen echt anders geregeld moet worden. Er zal een schifting plaat moeten vinden, om patiënten die mogelijk voor orthopedische zorg in aanmerking komen door ons gezien gaan worden.
Tussendoor ga ik met Carroll naar de kinderafdeling, waar een meisje opgenomen ligt van een jaar. Zij is van een verhoging afgevallen en heeft een femur fractuur van haar linkerbeen. Ze ligt in het gips, maar dat is onvoldoende om de fractuur op een correcte manier te laten genezen. We stellen voor haar in Bryant tractie te leggen. Dat wil zeggen, met beide benen in tractie richting het plafond, waarbij de billen net van het matras afkomen. Hiermee breng je de fractuur op lengte, en kan het been goed genezen. Maar helaas is er geen passend materiaal beschikbaar, dus dit moet worden besteld.
De ochtend is alweer op zijn einde, en we gaan weer richting ons huisje voor de lunch. We ontmoeten ook nog twee Duitse oogartsen, waar we even mee praten, en die laten weten mogelijk nog materialen voor ons te hebben die we zouden kunnen gebruiken. We wisselen wat gegevens uit, en besluiten elkaar zeker nog een aantal keren op te zoeken.
Om 14.00 uur start ik op de OK, waar de orthopeed (dr. Rogers) die hier regelmatig komt aangekomen is, en samen met ons door de sets wil kijken. Hij is ook nog van plan binnen kort een patiënt te opereren, dus hij moet ook even uitzoeken of de juiste materialen beschikbaar zijn. Het blijkt erger te zijn dan in mijn stoutste dromen. Alle materialen, instrumenten en implantaten, liggen allemaal bij elkaar gegooid in bij elkaar gebonden doeken. Er staat niet op wat het is, wat erin zit of waar het voor gebruikt gaat worden. Hoe moeten we hier mee omgaan, willen we hier binnenkort patiënten gaan opereren? Stof tot nadenken, en ik besluit even met collega’s thuis te appen, om foto’s van de orthopedische sets toegestuurd te krijgen. Het grootste deel van de middag is weer voorbij, en ik kijk nog even mee op de poli, waar weer een keur aan patiënten voorbijkomt. Ook vandaag eindigen we de dag weer veel later dan de gebruikelijke eindtijd van 15.30 uur. Wij zitten om 19.00 uur aan het avondeten. We bespreken de dag, en merken wel op dat we op moeten letten het lokale personeel niet te overvragen door elke dag ver voorbij hun eindtijd de dag te eindigen.
Niet lang na het avondeten gaan de ogen dicht, en gelukkig heeft het hoofd het kussen dan al geraakt.
Woensdag 22 januari
Alhoewel de wekker ook vandaag weer om 06.15 uur afloopt, ben ik toch al eerder wakker. De haan bij de buren had enorme goede zin, en liet al veel eerder van zich horen. Vandaag heeft zuster Festina een redelijk Engels ontbijt voor ons bedacht. Eierkoek en worstjes staan op het menu.
Om 07.30 uur het dagelijkse ritueel van het ochtendgebed met de mededelingen, gevolgd door het artsenoverleg. Ook vandaag weer met de bijzonderheden van de afgelopen nacht en de aandachtsgebieden van de dag van gisteren.
Vervolgens start de poli, maar vandaag even anders dan de afgelopen twee dagen. Het blijkt namelijk dat we de verzekerde en onverzekerde patiënten kunnen opdelen. Voor verzekerde patiënten is het noodzakelijk dat er aanvragen door een arts worden ingegeven. Dit zal gebeuren door arts Ansellim Rafael. Voor de onverzekerden mag dit ook door een fysiotherapeut. Dus Abeid Mrisho wordt hier als fysiotherapeut voor ingezet. Dat betekent wel, dat we het aantal patiënten dat we vanaf vandaag kunnen zien, bijna kan worden verdubbeld. Met daarnaast het voordeel dat er meer uitleg kan worden gegeven aan het lokale personeel.
Om 10.00 uur ben ik uitgenodigd om bij de plaatselijke chirurg mee te kijken bij een appendectomie. Dat heb ik vanochtend tijden het overleg met hem af kunnen spreken. De diagnostiek is niet volledig sluitend, het zou ook nog een tumor kunnen zijn. Na de verslapping van de narcose blijkt de patiënt eveneens nog een navelbreuk te hebben, en wordt de incisie aangepast naar een mediane onderbuik laparotomie. Wat een verschil met thuis. Reusable afdekmateriaal, wat nog met scherpe doekenklemmen wordt vastgezet. En kisten met instrumenten, waaruit de juiste worden bijeengezocht om de ingreep te kunnen doen. Tafels die worden schoongeveegd met spiritus, en vervolgens worden bedekt met een doek die nauwelijks overhang heeft. Hoezo steriliteit? Na het openen van de buik gaat de chirurg op zoek naar de appendix, die inderdaad ontstoken was, en zich nu verscholen heeft tussen het coecum en het terminale ileum. Het is één verbakken koek, waardoor de diagnostiek inderdaad enigszins kon worden bemoeilijkt. Het kost even tijd om de appendix hieruit te vissen. Zeker gezien het feit, dat naast de arts er maar één OK-assistent aan tafel staat. Dat komt ook, door de inzet van het OK-personeel op andere plekken in het ziekenhuis als gevolg van onze missie! Tegen de tijd dat de ingreep gedaan is, is alweer tijd voor de lunch. Het is namelijk alweer 13.00 uur.
De middag heb ik wederom op de poli meegekeken, waarbij weer verschillende patiënten gezien werden. Jammer genoeg ook nu weer weinig patiënten met een operatie-indicatie. Mogelijk na verdere diagnostiek, maar er is veel onderliggend lijden, dat opereren lastig maakt.
Voor het eerst echt gesproken met Mariathra, het hoofd OK, over de ervaring in de ochtend, waarbij ik met de appendix mee heb kunnen kijken. En welke mogelijkheden er liggen voor de toekomst. Over de verdeling van de orthopedische instrumenten bijvoorbeeld in verschillende sets. Ze vindt het een prima idee, maar wil het wel eerst met haar collega’s bespreken. Een eerste zaadje is geplant, benieuwd naar de groeitijd.
De middag is relatief vroeg voorbij, mede ook door de verdeling naar twee kamers, (verzekerd versus onverzekerd). Maar we zien toch nog een vader van een kind dat we eerder gezien hebben, waarbij we op dit moment onder deze omstandigheden niets kunnen doen. Hij smeekt ons zijn kind mee te nemen naar Nederland, om haar hier de juiste zorg te kunnen bieden. Mijn vaderhart maakt rare sprongen. Je wil van alles, maar bent zo beperkt. Schrijnend.
Vlak voor het eten worden Frank en ik gebeld, dat dr. Rogers op de OK een patiënt met een femur fractuur gaat opereren. Dat laten we ons geen twee keer zeggen, en we besluiten dan ook te gaan kijken. De sets werden zo goed als allemaal geopend, en de arts zelf bepaalt wat er aan plaat en schroeven geplaatst gaat worden op basis van beschikbaarheid. Niet het meest geschikte. Uiteindelijk wordt er dan ook een dikke cobra plaat geplaatst, die er uiteindelijk nog best goed op komt te zitten. Maar de manier waarop dit gebeurde was wel erg bijzonder. Boren met een echte boormachine, die volledig met spiritus wordt afgewassen en vervolgens met groene, steriele doeken wordt ingepakt. Het netsnoer wordt zijdelings aan een verlengsnoer gekoppeld. Uit een grote hoeveelheid schroeven, geen van allen nieuw maar eerder gebruikt bij andere patiënten, wordt een exemplaar gepakt, die hopelijk de juiste is. In sommige gevallen ging de schroef niet eens door het plaatgat, omdat deze te dik was! Benieuwd naar de X-foto over twee dagen.
Helemaal beduusd van deze gang van zaken lopen we later op de avond terug naar het huisje. Het was genoeg voor vandaag, nog even lekker douchen en bed in.
Donderdag 23 januari
Ook vandaag staat de wekker op 06.15 uur, maar net als alle dagen tot nu toe, heeft deze niet de kans om af te lopen. Ook vandaag ben ik weer net voor de wekker wakker, en deze keer lag het niet aan de haan. De slaap wordt uit de ogen gewassen en wederom heeft zuster Festina weer een heerlijk ontbijt voor ons gemaakt.
Vandaag in het ochtendgebed, wordt onze weg hiernaartoe, vergeleken met de lijdenstocht van Jezus. Dat is wat we op konden maken van de speciale Engelse vertaling van het verhaal uit de bijbel, dat in het Swahili werd voorgelezen. Na de korte dienst spreek ik even snel met Mariethra, hoofd OK, over de sets die gisteravond gebruikt zijn bij de orthopedische ingreep. Om ze nog niet door de sterilisatie te halen, zodat we vandaag de sets kunnen uitsorteren, om de voor vrijdag (morgen) geplande bimalleolaire enkelfractuur te kunnen voorbereiden. Vervolgens snel naar het artsenoverleg, voor de bijzonderheden van de afgelopen 24 uur.
Na het overleg gaan Frank en ik naar de OK, waar we uit alle instrumenten en implantaten een kleine selectie maken van de materialen die we denken de volgende dag nodig te hebben. Ook leveren we de meegebrachte boor en zaag aan, die nu ook door de sterilisatie kunnen om morgen beschikbaar te zijn voor de geplande ingreep.
Na deze droge oefening gaat Frank snel naar de poli, waar alweer een heleboel potentiële patiënten zitten te wachten om gezien te worden. Ik spreek ondertussen met een Duitse tandarts die hier (samen met een aantal oogartsen) eveneens aanwezig is voor ontwikkelingshulp. Hij laat weten mogelijk nog een aantal materialen voor ons ter beschikking te hebben, die ik binnenkort maat=r eens moet komen bekijken. Dat beloof ik, en zal dat binnenkort ook zeker gaan doen. Op de poli zie ik vervolgens dat het lokale personeel uitstekend geleerd heeft om lokale verdovingen rechtstreeks in het kniegewricht te plaatsen bij bewezen klachten. Ze pikken hetgeen we ze aanleren snel op, mooi om te zien. Een echt geluksmomentje. Een ander geluksmomentje is, dat de materialen die we nodig hebben om waterijsjes te maken, voor na de operatieve ingrepen, beschikbaar zijn.
De Chief Medical Officer van de pediatrie (een non met een artsendiploma) laat ons weten dat er iemand naar de stad is om de materialen voor de Bryant tractie, bij de éénjarige met de femurfractuur, op te halen. Benieuwd of deze materialen er deze middag ook gaan zijn. Ondertussen is het lunchtijd en gaan we richting ons huis om middag te eten. Er wordt ons verteld dat de poli vanmiddag gesloten zou zijn, maar na de lunch gaan Frank en ik toch maar even kijken of er niet toch toevallig mensen zitten te wachten die gezien willen worden. En wat schetst niet onze verbazing, er zitten inderdaad patiënten. Degene die mij van deze middag het meest bijgebleven is, is een man van 45 jaar, die zich meldt met een antebrachi fractuur van zijn rechteronderarm. Het is drie weken geleden dat hij deze heeft opgelopen. Mij valt op, dat onder de mouw van zijn T-shirt, zijn bovenarm ook een rare beweging maakt. Frank rolt zijn mouw omhoog, en een duidelijk pseudoarthrose wordt zichtbaar. Deze heeft hij blijkbaar als sinds 2002. In zijn late tienerjaren is deze man dus invalide geraakt, door een niet goed behandelde humerus fractuur. Als gevolg van dit ongeval heeft hij dus nooit kunnen werken, is niet getrouwd en heeft geen gezin kunnen stichten. Hij kan zichtzelf niet van een eigen inkomen voorzien en bedelt. In een naburige stad heeft hij ergens een eigen kamertje, verstopt in een of andere uithoek. We willen graag weten of hij geholpen kan worden, maar dan moeten we wel een Rx-foto laten maken van zijn arm. Deze kost TSZ 10.000 (€3,85) en dat geld heeft hij niet beschikbaar. Moet je zo iemand helpen? Wat een dilemma!! Ook nu weer sta ik op het punt om mijn eigen portemonnee te trekken en achteloos een briefje van TSZ 10.000 tevoorschijn te halen. Maar als je daar mee begint, waar houdt het dan op?
Na de poli de baby met de femurfractuur in (Bryant) tractie gelegd. Kleine moeite, maar het kind gaat er, voor de rest van haar leven, veel plezier aan beleven. Alhoewel dat tijdens het aanleggen van de tractie niet echt te merken was. De lolly die ze achteraf van mij kreeg was dan ook meer dan welkom.
De avond begint en we gaan terug naar onze kamer. We nemen een aperitiefje en discussiëren over de patiënten die we vandaag gezien hebben en die we mogelijk gaan opereren. Voor we gaan eten gaan we nog eens kijken bij de baby die in tractie ligt. Zit het verband niet te strak, en ligt ze voldoende met haar stuit van het matras af. Alles is prima in orde, alhoewel het kind bij het zien van een blanke al een keel opzet, die niet meer ophoudt tenzij we de kamer verlaten. Terug op de kamer eten we een heerlijke avondmaaltijd, drinken koffie en nemen nog een borrel. De douche spoelt alle ellende van de dag van je af en het raken van een hoofdkussen doet je ogen automatisch sluiten.
Vrijdag 24 januari
Zoals gewoonlijk, ook vandaag om 06.15 uur de wekker. En vandaag eens niet zelf al wakker om welke reden dan ook. Hetzelfde ritueel volgt, waarbij iets over 06.30 uur het ontbijt weer op tafel staat en we vervolgens zorgen dat we om 07.30 uur in het ziekenhuis zijn voor de opening van de dag. Na de mededelingen ga ik niet mee naar het artsenoverleg, maar ga rechtstreeks naar de OK. Kijken of alle materialen die we gisteren hebben uitgezocht voor de ingreep van vandaag ook daadwerkelijk verwerkt zijn. De boor en zaag blijken nog niet door de sterilisatie te zijn gegaan, dus daar nog even op gehamerd, zodat deze straks wel beschikbaar zijn.
Op de afdeling zijn we nog even langs geweest bij het baby’tje met de femurfractuur in tractie. Het andere been moet helaas in eenzelfde soort tractie komen, anders ligt het kind scheef in bed. Dat is niet goed voor de genezing van de fractuur. Dus opnieuw geven we TSZ 30.000 om elders de juiste materialen te kunnen laten halen. Vervolgens nog even langs de poli om een aantal patiënten te zien alvorens we naar de OK zullen gaan.
Om 10.00 uur hebben afgesproken dat alles en iedereen beschikbaar is om de patiënt te opereren. De spinaal verdoving wordt gezet nadat alle benodigde materialen gecheckt zijn. Waar zijn alle sets die we hebben uitgezocht? Hoe lastig kan het zijn? Wat in Nederland logisch is en voor de hand ligt is dat hier blijkbaar niet. Het heeft nog wat voeten in de aarde voor alles er inderdaad is. De spinaal verdoving wordt gezet. We willen snel beginnen, want een spinaal duurt niet eeuwig. En overgaan op algeheel is geen optie, want de anesthesietoestellen ontberen een aantal essentiële zaken zoals bijvoorbeeld een capnogram.
De uitgezochte drittelrohr platen en de bijbehorende schroeven blijken toch niet aan de Nederlandse maatstaf te voldoen. Ondertussen laat de tourniquet los, en begint de wond te stuwen. De twee uur verstrijken, de tijd begint nu echt te dringen. Uiteindelijk staat de talus mooi onder de tibia, maar er is toch onvrede over het doorlopen proces en de mogelijkheden aan implantaten. Drittelrohr platen in combinatie met ø 3.5 mm schroeven is niet de ideale combinatie. Met voorbereiding, anesthesie en ingreep zijn we in totaal vijf uur bezig geweest. Thuis zou dit in een derde van de tijd zijn gebeurd. Het betekent ook dat we vandaag een late lunch hebben, om 14.15 uur, en dat we pas om 15.00 uur weer terug op de poli zijn. We willen op deze vrijdag, de laatste dag van de week, het lokale personeel niet te zeer overstrekken en besluiten de werkdag dan ook op de reguliere tijd van 15.30 uur te eindigen. Dat geeft zeker aan het islamitische deel van het personeel de gelegenheid om tijdig huiswaarts te keren en het weekend te beginnen.
Gezien de ervaring van vandaag, en de duur van de ingreep, besluiten we dat er op zaterdag maar één ingreep plaats gaat vinden. Namelijk de amputatie van het onderbeen. Dat geeft ons in de middag mogelijk nog een beetje tijd voor ontspanning en het verkennen van de omgeving.
In de avond, na het eten, zijn we op de afdeling nog langs geweest bij de geopereerde patiënt van vandaag. Zij maakt het goed, evenals het baby’tje in tractie. Alles is prima in orde. Ook zien we de patiënt die morgen door ons geopereerd zal worden. Hij geeft aan er klaar voor te zijn. Hij heeft al lang genoeg last van de pijn en de ontsteking van zijn pseudo-arthrose. Hij wil hiervan verlost worden, zelfs wanneer dat een amputatie betekent. Weer terug op de kamer beseffen we dat de eerste week erop zit. Morgen kunnen we iets langer blijven liggen, er is geen gebedsdienst en geen artsenoverleg.
Zaterdag 25 januari
De wekker is gezet op 07.15 uur. Maar als je al een hele week een uur eerder opstaat, en de haan zich houdt aan de opkomst van de zon, ben je om 07.15 uur al lang wakker. Ik denk even aan thuis, waar vandaag mijn vrouw jarig is. Ik heb mijn zoon gevraagd een mooi boeket voor zijn moeder te kopen, en dit namens mij aan te bieden. Hoop dat het goed komt.
Zoals elke dag tot nu toe, zorgt ook vandaag zuster Festina weer voor een prima ontbijt.
We hebben voor vandaag afgesproken dat de ingreep zal starten om 09.00 uur, en Frank en ik maken ons dan ook ruim op tijd op weg om op de OK aanwezig te zijn. Omdat we echt op tijd zijn lopen we nog even langs de geopereerde patiënt van gisteren, en het kindje in tractie. Beiden liggen er prima bij, en zijn in goeden doen. Terug naar de OK, waar we hopen ondertussen nog enig ander personeel tegen te komen. Helaas, het is ook nog geen 09.00 uur, maar langzaamaan druppelt er links en rechts toch iemand binnen. De check voor de juiste sets is dit keer sneller voor elkaar. De patiënt is besteld, en deze komt rustig wandelend richting de OK. We doen een Time Out voor we beginnen, die het lokale personeel ook toe zou moeten passen, als we de protocollen op de muur mogen geloven. Toch is men enigszins verbaasd over deze gang van zaken. Terwijl de spinaal verdoving wordt geprikt, bereiden Mariathra en ik de Ok-tafels voor. We hebben de originele grote sets gedownsized naar twee sets. Een met instrumenten en één met de meegebrachte Boor&Zaag. Over de laatste set is het lokale personeel verbaasd, ze hebben zoiets nog nooit gezien. De ingreep verloopt prima. Hier en daar zou een ander en/of beter instrument wenselijk zijn geweest, maar over het algeheel is het prima verlopen. Dat geldt ook voor de hechtingen die ze hier hebben, die niet aan de verwachtingen voldoen als het gaat om dikte en (huid)naald. Uiteindelijk om 14.00 uur komt er chirurgisch gezien een einde aan de ingreep, waarna de anesthesie nog een locoregionaal blok aan wil leggen. Dit mislukt uiteindelijk, omdat de energie uitvalt en de apparatuur daarmee niet meer te gebruiken is. We bedanken het lokale personeel, die vandaag extra gekomen zijn, om deze ingreep met ons mee te doen. We stoppen hen allemaal een klein bedrag in handen voor hun inzet in de afgelopen week. Voor de meeste is het echter een groot bedrag naar Tanzaniaanse begrippen. Maar we willen ze ook graag aankomende week weer verwelkomen, en daar zijn we op deze manier vrij zeker van. We gaan langzaamaan terug richting onze kamers, waar de middagmaaltijd alweer op tafel staat.
Met Alex, de chauffeur die ons ook ophaalde bij het vliegveld, hebben we afgesproken dat hij ons rond 15.00 uur op komt halen om vervolgens naar Moshi te rijden. Een rit van ongeveer 45 minuten. We rijden de stad binnen, waar volgens Alex ongeveer 3 miljoen mensen wonen. Het is er net een mierenhoop, met enorm veel bedrijvigheid. Midden in de stad drinken we “echte” koffie, met een heerlijk stuk cake erbij. Voor Tanzaniaanse begrippen betalen we een vermogen, maar naar onze standaard is het echt goedkoop. In mijn geval koffie en cake voor TZS 15.000 (€5,75), een bedrag waar onze chauffeur een dag van kan leven. En dat samen met zijn vrouw, drie kinderen, ouders en schoonouders! Stof tot nadenken maar weer. We rijden op ons verzoek ook nog even langs het KCMC, een medisch centrum op protestantse leest, dat ook een universitaire opleiding tot arts verzorgd. We hebben hier in de afgelopen week al veel over gehoord, en sommige mensen naar doorgestuurd.
Op de terugweg rijden we weer over de onverharde wegen richting Kibosho, waar we hebben afgesproken in een lokaal restaurantje te gaan eten. We zitten buiten op het terras tussen de locals. Het vlees van de BBQ en de groentesalade, bestaande uit komkommer, ui en tomaat smaken heerlijk. Evenals de pittige saus voor over het vlees. Er is geen bestek, en er wordt nog even op gewezen, eten doe je met je RECHTER hand. Terwijl we daar zo zitten te smullen begint het langzaam te donderen en te bliksemen. Ondertussen begint het ook keihard te regenen. Het houdt voorlopig nog niet op, en zeiknat komen we bij de auto aan, die terstond volledig beslaat met zes man in de auto. Toch lukt het Alex ons veilig over de hobbelige wegen, door de jungle, richting het ziekenhuis te rijden. Om 20.15 uur zijn we thuis. Er is geen elektriciteit in ons huis, die is uitgevallen. Met onze hoofdlampen en telefoons zorgen we voor wat licht. Borreltje erbij en gezellig kletsen wat deze eerste week ons gebracht heeft. Ondertussen bel ik even naar Nederland, om mijn echtgenote te feliciteren. Zij zit met het bezoek lekker aan de koffie met gebak. Heerlijk om zo makkelijk met het thuisfront te kunnen communiceren. Dat maakt weggaan wel een stuk eenvoudiger.
Om 09.30 uur besluiten we nog even in het ziekenhuis langs te gaan bij de patiënt die we vandaag geopereerd hebben en zijn onderbeen hebben geamputeerd. Hij ligt er opvallend nuchter bij, en heeft een glimlach op zijn mond wanneer we binnen komen. Veel pijn heeft hij niet gehad, maar we begrijpen van de verpleegkundige dat hij ook pijnstilling heeft gekregen middels een injectie. Wel heeft hij een “licht” gevoel bij het optillen van zijn geamputeerde onderbeen! Door de stromende regen weer terug richting ons eigen huisje. De stroom doet het nog steeds niet, dus er is geen verlichting en ook geen warm water. Dus kruipen we op tijd bed in, en de ogen sluiten zich weer snel nadat het hoofd het kussen heeft geraakt.
Zondag 26 januari
Voor zo’n zondag verwacht je niet meteen dat je vroeg de wekker zet, maar toch loopt deze weer om 06.15 uur af. Eerst even douchen, want het is nu licht buiten, en de stroom doet het weer. Dus er is ook weer warm water. We ontbijten niet, maar hebben afgesproken om de heilige mis van 07.30 uur bij te wonen. Vorige week waren we daarvoor te laat, maar vandaag zullen we op tijd zijn. We zijn iets te vroeg, maar dat maakt niet uit. De mis van 06.30 uur loopt iets uit, dus we moeten even wachten voor we naar binnen kunnen. Om 07.45 uur begint de mis, die vervolgens bijna twee uur zal duren. De dienst is geheel in het Swahili, dus verstaan doen we er niets van. Maar regelmatig wordt er onderbroken voor zang door het gospelkoor, al dan niet met de bezoekers. Schitterend, kippenvel op de armen.
Na de mis, gaan we eerst langs in het ziekenhuis, om de patiënten die we de afgelopen dagen geholpen hebben even te gaan zien. De patiënt met de enkel fractuur, de patiënt met de onderbeen amputatie en de baby die in tractie ligt. Een aantal opdrachten die we gisteren voor deze patiënten hadden meegegeven, zijn duidelijk niet opgevolgd. Even gecorrigeerd, en duidelijk aangegeven welke zorg we graag op welk moment uitgevoerd willen hebben.
Om 10.30 uur zitten we aan het ontbijt, waar we weer discussiëren over de processen die we afgelopen week hebben waargenomen, het ziekenhuis in zijn algemeenheid, het personeel en het toekomst perspectief voor verdere hulp aan dit ziekenhuis. De lunch van 13.00 uur volgt snel op ons ontbijt, maar gelukkig weet zuster Festina ook vandaag weer een heerlijke maaltijd op tafel te zetten, die het lastig maakt ook maar iets te laten staan. Alex, onze chauffeur schuift ook aan. Hij zal ons vanmiddag rondrijden door de omgeving, en hij was wat aan de vroege kant. We gaan eerst opnieuw naar Moshi, naar een aantal lokale kunstenaars waar we mogelijk een aantal mooie souvenirs kunnen bemachtigen. Zelf koop ik een mooie handgesneden olifant. Vervolgens rijden we naar een zogenaamde GATE, hogerop de berg richting de Kilimanjaro, waar de klimmers die de berg afgekomen zijn, het gebied verlaten. Maar de bewaking vraagt een onmogelijk hoog bedrag om alleen maar te mogen parkeren dat we snel rechtsomkeer maken. We rijden naar een lokale bar, waar we onder het genot van een drankje, de lokale voetbalploeg op tv haar kunsten zien vertonen tegen een andere Tanzaniaanse ploeg. De rit naar huis verloopt via een andere weg, die niet minder hobbelig is. Eenmaal bij ons huisje aangekomen blijkt zuster Festina weer in de weer voor ons avondeten.
Om 20.00 uur lopen we nog even een ronde te lopen langs onze patiënten die nog in huis liggen. De patiënten met de enkel fractuur, de amputatie en het kind in tractie zijn er allemaal prima aan toe. Nog even chillen met een boek, een drankje en dan het bed weer in. O ja, wederom in het donker, want de elektriciteit is wederom uitgevallen. Wat blijkt, is dat de elektriciteit een week vooraf betaald dient te worden. En dat hebben ze voor onze twee kamers vergeten. Meestal liggen de kamers leeg, dus wordt er niet betaald voor energie die niet gebruikt wordt. Maar ja, als er dan wel mensen in verblijven is het wel handig dit wel te doen.
Maandag 27 januari
De tweede week begint, en net als vanouds gaat het wekketje om 06.15 uur. We ontbijten wat zuster Festina weer voor ons heeft klaar gemaakt en zijn weer op tijd voor de dienst in het ziekenhuis om 07.30 uur. Ik ga vervolgens niet naar het artsenoverleg, maar probeer met Mariathra zaken te regelen voor de ingrepen die morgen gepland staan. Inclusief het laten steriliseren van twee setjes osteotomen die we zelf meegenomen hebben. Met uitzondering van eventuele spoedjes wordt er vandaag niet geopereerd. Het is weer de grote schoonmaak dag op OK, alles wordt weer gesopt.
Buiten ontmoet ik voor de tweede keer de Duitse oogarts, die mij uitnodigt bij hen te komen kijken. Zij hebben nog een kast vol met materialen die we mogelijk kunnen gebruiken, en hij heeft ook een kleine sterilisator aan de praat gekregen die we, indien nodig, ook mogen gebruiken. Ik spreek een half uurtje later met hem af in het deel van het ziekenhuis waar zij aan het werk zijn.
Eenmaal op de afdeling opent de Duitser een ruimte, die vol staat met allerlei materialen. Er staat een couveuse, een tweetal echoapparaten, onderzoekstafels en vele dozen en metalen kisten met deksels op. Wanneer ik de dozen open en de deksels optil, sta ik verbaasd te kijken. Ze zitten vol met allerhande instrumentarium. Niet alleen voor oogartsen en tandartsen, maar ook voor KNO, gynaecologie enz., enz.. Ik krijg dit in deze ruimte niet allemaal uitgepakt en sleep alles naar een lege kamer met een aantal tafels. Zeker twintig dozen en kisten moet ik doorspitten. Eigenlijk mag ik er alleen de orthopedische materialen uithalen. Maar ik besluit Mariathra te vragen mij te helpen. Wanneer zij spullen ziet die ze mogelijk kan gebruiken, mag ze deze van mij ook opzij leggen om mee te nemen. Op deze manier alleen al, kan ik bijna twee identieke basissets voor de orthopedie samenstellen. En Mariathra is blij een aantal betere exemplaren van diverse instrumenten te hebben gevonden dan ze tot nu toe gebruikten.
Er is ook nog een zolder laat de Duitser mij weten. Ondertussen zijn ook de twee anesthesisten en Frank gekomen om eens te kijken. De anesthesisten buigen zich over de echoapparaten. Frank en ik doorzoeken de zolder, en vinden er weer veel materiaal voor zowel anesthesie als chirurgie. Hier op deze zolder moet echt eens goed geïnventariseerd worden. Al dit uitzoeken houdt ons zo goed als de hele ochtend bezig. We gaan nog even naar de poli, om een aantal patiënten te zien, waarna we weer richting het huis gaan voor de lunch.
Snel terug naar de poli, het is weer bijna 14.00 uur wanneer we door een volle wachtkamer onze spreekkamers betreden. Eén voor één komt er weer een diversiteit aan patiënten in alle leeftijden langs met allerlei soorten aandoeningen. Sommigen hebben we al eerder gezien, maar hebben nu een Rx-foto of een MRI gemaakt. Daar hadden ze vorige week geen geld voor, maar hebben ze in het weekend bij elkaar gedaan. Er melden zich weer een aantal patiënten voor een injectie van de knie, of komen voor de andere kant dan waar ze vorige week een injectie in gekregen hebben. Toch komen er ook nu nog patiënten door die we echt niet kunnen helpen. Zo zien we vanmiddag een mevrouw met een halfzijdige verlamming, die echt de hoop in haar ogen heeft dat we haar de functie in arm en been terug kunnen geven. Zij denk dat de “witte dokter” (mzungu daktari) goddelijke krachten heeft die haar kunnen helpen. De teleurstelling die zich van haar meester maakt wanneer ook wij aangeven niets voor haar te kunnen betekenen, is schrijnend.
Ook de twee meisjes die we morgen op de OK-planning hebben staan melden zich vanmiddag, en worden door de anesthesisten gescreend. Na de poli gaan we op de kraamafdeling langs, waar een pasgeborene een beenafwijking blijkt te hebben. Haar linkerknie blijkt ernstig overstrekt in de baarmoeder te hebben gezeten. Het blijkt slechts een kwestie van het regelmatig in gipsen van het been in de juiste stand te zijn, die dit probleem op korte termijn al kan verhelpen.
Het is weer ruim na 18.00 uur wanneer we terugkeren naar ons huisje. Ook dr. Ansellim Rafael is kapot, hij was eigenlijk om 15.30 uur al afgewerkt, maar bedankt ons voor de mogelijkheden die hij vandaag weer gekregen heeft om van alles te kunnen leren.
Dinsdag 28 januari
En ja hoor, om 06.15 uur loopt het wekkertje weer af. Het heerlijke ontbijt smaakt ons weer prima, en om stipt 07.30 uur zitten we weer gereed voor de gebedsdienst. Daarna door naar het artsenoverleg, waarna de directeur dr. Materu, een overleg wenst met zijn staf en een deel van onze missie. Om 10.00 uur hebben we eigenlijk afgesproken om te beginnen met de eerste ingreep van vandaag. Kijken of we dit gaan halen! Niet dus, want pas tegen 10.30 uur komen Carroll en Paul Michel terug van het overleg. Snel naar de OK nu, waar blijkt dat ze beide kinderen tegelijkertijd in de wachtkamer plaats hebben laten nemen. We besluiten er een terug te laten gaan naar de afdeling. De ander loopt, zonder begeleiding van ouders, met ons mee de OK binnen. Heel rustig neemt ze plaats op de OK-tafel, en vraagt in prima Engels hoe lang ze niet mag lopen en/of oefeningen doen. We staan verbaasd over zoveel rust bij zo’n jong kind. Maar zodra de infuusnaald tevoorschijn komt, is er werkelijk geen land meer met haar te bezeilen. Het kost enorm veel moeite om haar in bedwang te houden en de anesthesie toe te passen. De ingreep, het mediaal verwijderen van haar groeischijf van het bovenbeen, is nog niet zo makkelijk. De instrumenten die we gisteren gevonden hebben bij de Duitsers, zijn zeker een stuk beter dan wat ze hier zelf aan materialen hadden liggen. Maar in vergelijking met thuis, is het toch behelpen. De eerder ingeschatte OK-tijd wordt dan ook ruim overschreden. Om iets over 14.00 uur gaan we lunchen, en spreken af dat we om 15.00 uur weer terug zullen zijn voor de tweede ingreep. Nu voor het tweede meisje, met de gedislokeerde radiuskop, die verkeerd vastgegroeid is na een eerdere fractuur. Het verwijderen van de radiuskop gaat relatief eenvoudig en snel, maar toch gaan we weer ruim over de eindtijd van het lokale personeel, 15.30 uur. We stoppen ze dan ook een kleinigheid toe, voor hun inzet van vandaag en de extra verrichte arbeid. We besluiten de dag om 17.15 uur te eindigen. Op de poli zitten gelukkig geen patiënten meer op ons te wachten.
Bij de eerste patiënt van vandaag willen we eigenlijk nog een gips aanleggen, maar het gips is niet geleverd vandaag, dus dat zal op een later moment moeten gebeuren. We keren terug naar het huisje, benieuwd naar de verhalen van Carroll en Paul Michel over het overleg van vanochtend met de directeur.
Het overleg is blijkbaar prima verlopen, met complimenten en dankbaarheid voor onze komst. We hebben ook wel een aantal tekortkomingen aangekaart, zoals inadequate anesthesietoestellen en onvoldoende instrumenten voor de orthopedie. Na het avondeten maken we nog een ronde door het ziekenhuis om de geholpen patiënten even te zien. De patiënt die morgen op de planning staat, het verwijderen van een plaat met schroeven uit de schouder, heeft zich ook al gemeld. We vinden op dezelfde kamer, tot onze schrik, ook al de patiënt met de gebroken femurpen. Even schakelen, en we besluiten, na overleg met de anesthesie deze man ook woensdag dan maar te opereren. Zeker nadat de screening ook akkoord krijgt. Op een andere kamer ligt Justin, de man die we zaterdag geopereerd hebben en zijn onderbeen hebben geamputeerd. Het kind in tractie, die meteen weer begint te huilen op het moment dat we kamer ook maar net over de dorpel binnen treden. Snel terug naar ons eigen stekje, waar we napraten bij een kop koffie, gevolgd door een borrel. Om 23.00 uur liggen we weer allemaal in ons mandje. Morgen weer een dag, met drie gepland ingrepen.
Woensdag 29 januari
Het wekkertje loopt vandaag weer om 06.15 uur af, wederom gevolgd door een heerlijk gemaakt ontbijt van zuster Festina. De gebedsdienst van 07.30 uur wordt vandaag afgesloten met een toespraak van een mevrouw die we niet eerder gezien hebben in de afgelopen week. We vragen na haar praatje dan ook wie ze is en wat ze komt doen. Ze blijkt een medewerker van een lokale bank te zijn, die een toespraak heeft gehouden over het aangaan van leningen voor aankopen van huis of auto. Een hele bijzondere manier van zaken doen vonden wij zo. Bij het artsenoverleg komt vandaag zelfs een casus voorbij van een patiënt die gedurende de nacht overleden is.
Iets vóór 09.00 uur zijn we op de OK, zoals afgesproken. Er is verder echter nog niemand te bekennen. Aan Sylvia, een ok-assistente, gevraagd waar iedereen is. Het blijkt dat Mariathra op de poli bij Frank is. Er komt wel een patiënt richting de OK, maar deze blijkt een reguliere patiënt voor het andere OK-programma te zijn met de reguliere chirurg. Uiteindelijk vind ik Mariathra en vraag haar waar iedereen toch is, aangezien we afgesproken hebben vroeg te beginnen met opereren. Ze gaat aan de slag en binnen een mum van tijd is er voldoende personeel om vooruit te kunnen. Maar wacht, waar zijn de samengestelde sets en de afdekmaterialen voor de ingrepen. Deze blijken nog op de sterilisatieafdeling te liggen. Er wordt beloofd dat deze binnen 10 minuten op de OK zullen zijn. Dat blijken uiteindelijk ruim 30 minuten te worden. Ook maar even gevraagd naar de grote schroevendraaier, op welke set van het ziekenhuis ligt deze ook weer? Niemand kan hier een antwoord op geven, maar hij is er wel, ergens! Want afgelopen week hebben we deze nog gebruikt bij een andere ingreep. Meteen kan ik Mariathra duidelijk maken waarom het belangrijk is de sets, ook voor de orthopedie, duidelijk samen te stellen en te beschrijven. Dat maakt het openmaken van allerlei sets, waar geen naam op staat, en waar niemand precies van weet wat erin zit niet meer noodzakelijk. Maar zover zijn we nog niet, en uiteindelijk zijn we 7 sets verder voor er letterlijk uit de doeken gedaan kan worden waar de benodigde schroevendraaier is. We kunnen de patiënt, die zijn arm niet meer omhoog kan bewegen vanwege de obstructie met de plaat en schroeven, eindelijk verlossen van de invaliderende situatie. We bestellen de volgende patiënt, een mevrouw met een antebrachi fractuur, en allerlei andere fracturen, die we op de OK onder verdoving willen gipsen. Maar blijkbaar heeft de familie het geld niet bij elkaar gekregen om het gips te kunnen kopen. En dat horen we nu pas! Wij kleden ons dan ook om, en gaan lunchen, het nadert alweer de klok van 13.00 uur. Net buiten de OK komen we vijf mensen in het wit tegen, met de mevrouw met de fractuur die we zouden gipsen. De familie blijkt het geld wel bij elkaar te hebben gekregen, en het gips komt eraan. We sturen hen terug naar de afdeling en zeggen hen om 14.00 uur terug te zijn, wanneer we terug zijn van de lunch. Toch benieuwd of een en ander goed geregeld is nu.
Om 14.00 uur staat het personeel inderdaad weer met de patiënt bij de ingang van de OK. Maar het gips hebben ze nog steeds niet bij zich. De vraag is, wie gaat het halen? Niemand voelt zich geroepen. Blijkbaar is een directe order aan iemand geven de enige manier om zaken gedaan te krijgen. Maak ze eigenaar van de opdracht of het probleem, en zaken worden uitgevoerd. Weer een les geleerd. De familie heeft het gips gekocht, en het komt naar de OK. De procedure, het zetten van de antebrachi fractuur en het in gipsen ervan, kost relatief weinig tijd. Maar deze mevrouw heeft ook nog een fractuur aan haar andere bovenarm en een been. Hier is geen financiële ruimte voor de familie om dit allemaal te laten behandelen. Hoe gaat zij beter worden, en wat gaat haar toekomst zijn? Wederom een vraag die je hier stelt, maar in Nederland toch zeker niet.
Vervolgens komt de meneer met de gebroken femur nagel, die als gevolg daarvan boven in zijn crista schuurt wanneer hij gaat zitten of staan. Hij zit netjes te wachten voor de ingang van de OK, en komt rustig binnen. De spinaal verdoving is snel gezet en na het afdekken kunnen we beginnen. De collumschroef is snel gevonden, en zonder veel moeite wordt deze verwijderd. Daarna het proximale deel van de pen. We hebbend niet echt passend materiaal dat we op de opening van de pen kunnen zetten. Dus gaan we kijken of we instrumenten hebben die anderszins aan kunnen haken en voldoende krachtig zijn om het deel eruit te trekken. Met kunst en vliegwerk, en veel overleg, lukt het om het gebroken deel te verwijderen. We hebben weer (veel) langer doorgewerkt dan men hier normaal doet. Afgewerkt is men hier om 15.30 uur, en het is nu weer ruim na 18.00 uur. We bedanken het aanwezige personeel dan ook met een kleine attentie. Deze dag was er weer een van vele belevenissen.
Tegen 18.30 uur lopen we moe maar voldaan terug naar ons huisje. Even chillen, eten en douchen. Daarna op bezoek bij de Duitse delegatie. Zij hebben ons uitgenodigd om bij hen een biertje te komen drinken. Het was gezellig, en we hebben een aantal contacten gelegd die mogelijk voor de toekomst zeker nog van pas kunnen komen. Zoals met Hilda, een lokale vrouw die een NGO leidt die allerlei activiteiten in de regio ondersteunt. En die ook mogelijkheden heeft om op het ziekenhuisterrein een woning te huren (all-inclusive) tegen gunstige tarieven. Hilde en ik hebben dan ook onze contact gegevens uitgewisseld. Terwijl Hans (een Duitse technicus) die hier al 32 jaar komt, aangeeft mij graag nog eens te spreken deze week over een mogelijke samenwerking in de toekomst. Om 22.00 uur ga ik (als laatste) richting ons eigen appartement. Daar praat ik nog even met Carroll en Frank over de dag van vandaag en het gesprek met de Duitse collega’s alvorens mijn bedje in te kruipen. Carroll geeft wel nog aan, dat pater Joe, de geestelijke die hen hier heeft rondgeleid tijdens het eerste oriënterende bezoek, morgen zal komen en ons mee wil nemen voor een hapje in Moshi.
Donderdag 30 januari
Het zal geen verrassing zijn, dat ook vandaag de wekker om 06.15 uur weer afgaat om op te staan. Het ontbijt is weer prima verzorgd en stipt 0m 07.30 uur zitten we in de ruimte waar de gebedsdienst plaats vindt. Er zitten ook zeven jonge, overwegend blonde dames, bij deze dienst. Het blijken Deense verpleegkundigen in opleiding te zijn, die hier een stage van vier weken komen lopen. Als hertjes, met grote ogen, kijken ze recht in de koplampen. Hoe gaan zij zich voelen de aankomende vier weken? We hebben even met hen gesproken en een beetje aangegeven wat ze kunnen gaan verwachten. De tip gegeven om niet ontmoedigd te raken, want het is een mooie omgeving om werkzaam in te zijn. Maar het kost wel aanpassingsvermogen. Ze zullen hier dingen gaan zien die ze thuis nooit meer zullen zien of mee gaan maken.
Vervolgens lopen we visite langs alle patiënten die we geopereerd hebben. De beide jonge meisjes kregen uiteraard weer een lolly, die ze gelijk maar in hun mond steken. Op die manier weet je zeker dat deze van jou is en niemand hem af gaat pakken. Op weg naar de kliniek ontmoet ik de lokale chirurg. Hij gaat zo direct een hydrocèle opereren, en vraagt of ik geen zin heb om mee te doen. Aangezien wij vandaag verder geen ingrepen op de planning hebben staan, zeg ik geen nee. Hij laat weten mij te laten roepen wanneer het zover is. Vervolgens naar de poli om nog patiënten te zien die zich ook nu nog melden. Wederom patiënten met lage rugklachten, en uitstraling naar de benen. Het lukt nog steeds niet deze populatie NIET meer naar ons door te sturen. Maar ook een jongere van 17 jaar met een congenitale afwijking van de onderarm. Waarbij een sterk ingekorte ulna zorg voor kromstand van de radius. Hier zouden we graag iets aan willen doen, maar is onder de huidige omstandigheden niet mogelijk.
Wanneer ik vervolgens geroepen word om naar de OK te komen, om mee te doen bij de hydrocèle, zijn er op de OK ook drie Deense verpleegkundigen aanwezig. Ik vraag hen of ze in Denemarken al eens op de OK zijn geweest. Dat is zo, en we praten over de belangrijkste verschillen die ze nu al kunnen waarnemen. Ik leg ze ook uit welk soort ingreep we gaan doen en wat ze kunnen verwachten. Tijdens de ingreep assisteer ik, en kan aan de Deense collega’s nog een en ander uitleggen. De chirurg is wel in zijn nopjes met mijn assistentie en uitleg heb ik het idee. Hij vraagt mij dan ook om het scrotum te sluiten. Tegen 12.00 uur zijn we klaar met deze ingreep, en is ook de poli zo goed als gedaan. Terwijl de laatste patiënten gezien worden begint het keihard te regenen. En door deze regen lopen we richting ons huis. Zeiknat, nat tot op de onderbroek, komen we aan op onze kamers. Zuster Festina heeft weer haar best gedaan, en we laten de lunch dan ook heerlijk smaken. Gezien de weersomstandigheden verwachten we vanmiddag geen patiënten meer op de poli. En dat blijkt ook zo te zijn, wanneer Frank en ik later die middag nog even naar beneden lopen om op de poli te checken of er inderdaad niemand aanwezig is. Onze collega’s komen ook nog even naar het ziekenhuis, waar we nog in gesprek gaan met zuster Francis. We willen het personeel bedanken voor hun inzet gedurende deze twee weken, maar weten niet zo goed hoe dit aan te pakken. Uiteindelijk besluiten we na de gebedsdienst op vrijdag direct aansluitend eenieder een drankje met een hapje aan te bieden. Ze kunnen dit ter plekke nuttigen of meenemen naar hun werkplek.
In de plaatselijke kantine van het ziekenhuis drinken we nog een gember thee. De thee smaakt prima, alleen even ervaren of de darmen hier op termijn ook blij mee gaan zijn. We mogen niet klagen, want tot vandaag heeft niemand van ons nog klachten van de maag of darmen gehad. Tegen 17.00 uur zijn we terug in ons huis, waar zoals gewoonlijk zuster Festina weer bezig is om ons avondeten te maken. En vanuit de cafetaria hebben we tonic meegenomen, die prima past bij de gin die Marie Pauline had meegenomen. De eerste aperitief van vandaag is dan ook een heerlijke gin/tonic. Samen met de dagelijkse portie aan popcorn en gebrande nootjes. Tijdens en na het eten wordt de missie geëvalueerd. Wat ging goed en wat behoeft verbetering. Morgenvroeg om 09.00 uur hebben we namelijk een vergadering met de directie en staf van het ziekenhuis over onze inzet in de afgelopen twee weken. Benieuwd naar hun bevindingen. Om 23.00 uur nog even snel douchen, en bedje in. Morgen is onze laatste werkdag, benieuwd wat deze nog gaat brengen.
Vrijdag 31 januari
Ook deze laatste werkdag gaat de wekker om 06.15 uur en volgt het ontbijt niet veel later. Dank je wel alweer zuster Festina. Om 07.30 uur, of iets later (waar blijft iedereen!!), de gebedsdienst gevolgd door de mededelingen. De belangrijkste voor vandaag is, dat wij aan iedereen een drankje en een versnapering aan willen bieden voor de samenwerking van de afgelopen twee weken. Er bleken toch heel veel mensen iets te willen zeggen, al dan niet aangespoord door de directeur. Maar de dankbaarheid was voelbaar, zeker van hen waarmee we close hadden samengewerkt. Om 09.00 uur werd deze samenkomst beëindigd voor een gesprek met de directeur en zijn staf. Ook dr. Ansellim Rafael en Mariethra waren hierbij aanwezig, evenals fysiotherapeut Abeid, zuster Francis en de adjunct-directeur dr. Romano. Ze hebben heel goed in de gaten waar de pijnpunten liggen en waar de verbeteringen noodzakelijk zijn. Carroll en Paul Michel hebben aangegeven wat zij vinden van de situatie en waar er mogelijkheden liggen om te verbeteren. Door dr. Materu (de directeur) worden beloften gedaan dat eraan gewerkt gaat worden.
Vervolgens door naar de poli, waar weer voldoende patiënten zitten. Waaronder een meisje van 9 jaar, met spina bifida. Helaas kunnen we haar niet helpen, en vertrekt moeder, duidelijk teleurgesteld, terug naar huis. Ook vandaag nog melden zich een aantal mensen met vage rugklachten. Zelfs een vrouw die naar India was geweest om zich daar te laten opereren, en waar ze twee niveaus (een spondylodese) hadden vastgezet. Maar zoals te verwachten was het niveau erboven nu aangedaan. Zij was wel degelijk in staat de behandeling te bekostigen, want ze was zelfs nog een keer terug geweest in India voor een controle. Als laatste voor de middag zien we de pasgeborene, waar we eerder het been van hebben ingegipst. Deze was door een verkeerde ligging in de baarmoeder helemaal overstrekt en de knie was helemaal de verkeerde kant op gegaan. Gelukkig zien we dat de eerste paar dagen in het gips al goed hun werk gedaan hebben. We verwijderen het gips, en leggen een nieuw aan, in een iets aangepaste stand.
Terug in het huis blijkt Frank al even terug te zijn. Hij voelt zich niet lekker en eet alleen een beetje rijst. Verder ORS en water. Hij geeft aan vanavond ook niet mee te gaan naar Moshi waar we uit zullen gaan eten.
Pater Joseph is ruim op tijd. Omdat Frank niet mee kan, kunnen we vanavond allemaal samen in één auto. De pater heeft een schitterende mooie Toyota pick-up bij zich, die op de hobbelige wegen geen kik geeft. We rijden richting Moshi, waar net buiten de stad in een mooie tuin het restaurant is gesitueerd. We kunnen buiten in de tuin zitten, onder prachtig mooie bomen. We bestellen een diversiteit aan voorgerechten die met zijn allen zullen delen. En voor het hoofdgerecht zijn we eensgezind. Allemaal hetzelfde. Een flesje bier op aanraden van de pater bij het voorgerecht, en bij het hoofdgerecht een fles wijn met zijn allen. Het is echt heerlijk om even in een andere omgeving te zijn en dit heerlijke eten voorgeschoteld te krijgen. Terwijl we met zijn allen zitten te kletsen laat pater Joseph de naam Harry Tullemans vallen. Met deze Nederlander heeft hij lange tijd samen gewekt in Tanzania en Oeganda. De naam doet bij mij een belletje rinkelen, en ik besluit de goede man te googelen. Hij blijkt al in de 80 te zijn, maar geboren in Weert. Dezelfde plaats waar ik geboren en getogen ben. Ik laat dit pater Joseph dan ook weten. De pater twijfelt geen moment en neemt zijn telefoon om Harry te bellen. In een volledig gesprek in het Swahili hebben ze het over ons, en dat er iemand uit Weert aan tafel zit. Ik krijg de telefoon dan ook aan mijn oor, en kan in onvervalst dialect met deze Harry Tullemand praten. Hij is aangenaam verrast, en vraagt mij van alles en nog wat. Harry woont tegenwoordig in Oeffelt, en nodigt mij uit hem eens te komen bezoeken en te vertellen over de avonturen in Tanzania. We wisselen onze gegevens uit, en besluiten ons gesprek met de belofte elkaar zeker op te zoeken.
Na afgerekend te hebben neemt de pater ons nog mee naar zijn ouderlijk huis, dat vrij dicht bij het ziekenhuis van Kibosho ligt. Er wordt verbouwd, maar buiten op de tafel staat al een fles Grappa met glazen. Hij had er al op gerekend dat we mee zouden gaan. We genieten van het drankje en de tuin rond het huis, vol met fruit en bloemen. Iets na 22.00 uur zet de pater ons thuis af, en praten we nog even na over deze gezellige avond.
Zaterdag 1 februari
Er is geen wekker gezet op deze laatste dag, zo voor het vertrek. Maar vannacht ben ik twee keer uit bed gemoeten. Een keer had ik het fris, en de andere keer bloedheet. Wat Frank gisteren heeft gekregen, ik ben bang dat ik het nu ook heb. Ook het toilet moet meerdere keren bezocht worden. Dit is niet ideaal, op zo’n reisdag, die vanaf vanavond 17.30 uur begint met het vertrek richt het vliegveld. Maar het is niet anders, en ik besluit een gedeelte van de dag rustig op bed in mijn kamer door te brengen. De aankomende 24 uur zullen nog vermoeiend genoeg zijn. Om 17.00 uur komen pater Joseph en Alex naar het appartement. Zij zullen ons naar het vliegveld brengen, en ook zuster Festina en zuster Francis zullen meegaan. Met wat ORS en paracetamol achter de kiezen begint de reis. Frank en ik ondersteunen elkaar zoveel mogelijk, we zitten in hetzelfde schuitje. En zitten ook in het vliegtuig nog eens naast elkaar. Gedeelde smart is halve smart, en gelukkig blijven een groot aantal bezoeken aan het toilet ons bespaard. Maar op deze manier is het toch een lange terugreis naar Nederland.
Zondag 2 februari
Tussen 07.30-08.00 uur deze ochtend zet het vliegtuig voet op Nederlandse bodem. Fijn om weer thuis te zijn, maar we zijn er nog niet helemaal, Frank zijn vrouw haalt ons op, en staat buiten de aankomsthal om ons op te vangen. We nemen nog één laatste foto van ons als groep, en gaan dan ieder onze weg. Na anderhalf uur over de snelweg een lekker kop koffie in Leende, bij Frank thuis. Mijn vrouw komt even later aan. Fijn om haar weer te zien. De kop koffie wordt opgedronken en lekker naar huis. Waar ook de kinderen heel erg geïnteresseerd zijn in de verhalen van de afgelopen twee weken. De dag is dan ook goed besteed aan het uit de doeken doen wat er allemaal gedaan is, gebeurd is en wat ik allemaal beleefd heb. De avond is er snel, en eindelijk kan ik mijn hoofd weer op mijn eigen kussen leggen. Het waren twee ongelooflijke, mooie, emotionele en prachtige weken. Ik hoop snel weer terug te kunnen. Want er is nog veel te doen, er ligt veel potentie en de mensen gaan mij aan het hart. Of zoals Frank het zegt, Afrika is onder je huid gekropen.